Repatriacja

Repatriacja - informacje ogólne

Repatriacja oznacza powrót do ojczyzny osób pochodzenia polskiego i jest jednym ze sposobów nabycia polskiego obywatelstwa. Prawo to przysługuje wyłącznie osobom, które nie posiadają polskiego obywatelstwa i pragną przesiedlić się na stałe do Rzeczypospolitej Polskiej.

Rząd RP traktuje prowadzenie akcji repatriacyjnej jako spełnienie moralnego obowiązku i wynagrodzenia historycznych krzywd rodakom pochodzącym głównie z terenów azjatyckiej części byłego ZSRR. Ustawa o repatriacji umożliwia powrót do kraju tym osobom, bądź ich potomkom, którzy na skutek deportacji, zesłań i innych prześladowań narodowościowych i politycznych nie mogły się w Polsce nigdy osiedlić.

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie repatriacji jest Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2022 r. poz. 1105.). Zgodnie z jej definicją repatriantem jest osoba, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe.

Zakres terytorialny repatriacji

Repatriacja dotyczy osób, które 1 stycznia 2001 r., zamieszkiwały na stałe na terytorium obecnych:

Armenii,
Azerbejdżanu,
Gruzji,
Kazachstanu,
Kirgistanu,
Tadżykistanu,
Turkmenistanu,
Uzbekistanu,
azjatyckiej części Rosji.

Wiza krajowa w celu repatriacji

Wiza krajowa w celu repatriacji może być wydana osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:

jest polskiego pochodzenia;
przed dniem wejścia w życie ustawy (to jest przed 1 stycznia 2001 r.) zamieszkiwała na stałe na terytorium obecnych Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżanu, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Republiki Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej.

Za osobę polskiego pochodzenia uznaje się osobę deklarującą narodowość polską i spełniającą łącznie dwa warunki:

co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej;
wykaże ona swój związek z polskością.

Warunek dotyczący narodowości polskiej uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków wnioskodawcy potwierdziło swoją przynależność do Narodu Polskiego w szczególności przez pielęgnowanie polskich tradycji i zwyczajów.

Dowodami potwierdzającymi polskie pochodzenie mogą być dokumenty wydane przez polskie władze państwowe lub kościelne, a także przez władze byłego ZSRR, dotyczące wnioskodawcy lub jego rodziców, dziadków lub pradziadków, a w szczególności:

polskie dokumenty tożsamości;
akty stanu cywilnego lub ich odpisy albo metryki chrztu poświadczające związek z polskością;
dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w Wojsku Polskim, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej;
dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, zawierające wpis informujący o narodowości polskiej;
dokumenty tożsamości lub inne dokumenty urzędowe zawierające wpis informujący o narodowości polskiej.

Dowodami potwierdzającymi polskie pochodzenie mogą być również inne dokumenty, w szczególności:

o rehabilitacji osoby deportowanej, zawierające wpis informujący o jej narodowości polskiej;
potwierdzające prześladowanie osoby ze względu na jej polskie pochodzenie.

Decyzję w sprawie uznania wnioskodawcy za osobę polskiego pochodzenia wydaje konsul.

Wiza dla małżonka oraz zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków)

Wiza krajowa w celu repatriacji może być również wydana małżonkowi repatrianta oraz zstępnym do czwartego stopnia wraz z ich małżonkami, jeżeli zamierzają przybyć z nią do Polski z zamiarem osiedlenia się na stałe.

Małoletni pozostający pod władzą rodzicielską repatrianta również nabywa obywatelstwo polskie w drodze repatriacji. W przypadku, gdy repatriantem jest tylko jedno z rodziców, małoletni nabywa obywatelstwo polskie jedynie za zgodą drugiego z rodziców, wyrażoną w oświadczeniu złożonym przed konsulem.

Małoletni, który ukończył 16 lat może nabyć polskie obywatelstwo w drodze repatriacji jedynie po wyrażeniu na to jego zgody.

Procedura repatriacyjna

Złożenie wniosku o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji

Osoba ubiegająca się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji składa wniosek o jej wydanie w polskiej placówce konsularnej właściwej ze względu na miejsce zamieszkania.

Do wniosku należy dołączyć również:

aktualną fotografię osoby, której wniosek dotyczy, nieuszkodzoną, kolorową, o wymiarach 35 mm × 45 mm, wykonaną w ciągu ostatnich 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku, mającą dobrą ostrość, przedstawiającą wizerunek twarzy od wierzchołka głowy do górnej części barków, tak aby twarz zajmowała 70–80% fotografii, oraz pokazującą wyraźnie oczy i twarz, na jednolitym jasnym tle; fotografia ma przedstawiać osobę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi szkłami, w pozycji frontalnej, patrzącą na wprost z otwartymi oczami, nieprzesłoniętymi włosami, z naturalnym wyrazem twarzy i zamkniętymi ustami;
życiorys wnioskodawcy;
odpis aktu urodzenia wnioskodawcy;
dokumenty poświadczające aktualny stan cywilny wnioskodawcy;
dokumenty poświadczające miejsce stałego zamieszkania na terytorium, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy o repatriacji;
dowody potwierdzające polskie pochodzenie, określone w art. 6 ustawy o repatriacji;
inne dokumenty potwierdzające okoliczności podane we wniosku o wydanie wizy repatriacyjnej;
oświadczenie, że dane zawarte we wniosku są prawdziwe, pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Należy także przedstawić ważny dokument paszportowy.

Rozpatrzenie wniosku w zakresie uznania wnioskodawcy za osobę polskiego pochodzenia

Konsul, na podstawie przedstawionych dokumentów i rozmowy z wnioskodawcą, ocenia, czy spełnia on określone w ustawie warunki oraz wydaje decyzję o uznaniu bądź odmowie uznania za osobę polskiego pochodzenia.

Przekazanie wniosku do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

Konsul po stwierdzeniu, że występujący o wizę repatriacyjną jest pochodzenia polskiego, przekazuje wniosek do MSWiA, aby uzyskać zgodę na wydanie wizy.

Wydanie wizy repatriacyjnej

Po uzyskaniu zgody MSWiA konsul może wydać wizę repatriacyjną.

Okres ważności wizy wynosi 12 miesięcy - przyjazd posiadacza wizy do Polski powinien nastąpić w tym czasie.

Wizę krajową w celu repatriacji konsul wydaje po przedstawieniu jednego z następujących warunków do osiedlenia się:

dowodu potwierdzającego posiadanie lokalu mieszkalnego i źródeł utrzymania w Rzeczypospolitej Polskiej

albo

dowodu potwierdzającego zapewnienie lokalu mieszkalnego i źródeł utrzymania w Rzeczypospolitej Polskiej.

Dowodem potwierdzającym posiadanie warunków do osiedlenia się jest dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu mieszkalnego na okres nie krótszy niż 12 miesięcy oraz oświadczenie o zatrudnieniu lub umowa o pracę na okres nie krótszy niż 12 miesięcy.

Dowodami potwierdzającymi zapewnienie warunków do osiedlenia są:

decyzja Pełnomocnika Rządu do Spraw Repatriacji w sprawie przyznania miejsca w ośrodku adaptacyjnym dla repatriantów lub
uchwała rady gminy zawierająca zobowiązanie do zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 2 lata lub
oświadczenie obywatela polskiego, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, mających siedzibę w Polsce, zawierające zobowiązanie do zapewnienia lokalu przez okres nie krótszy niż 2 lata. Przy czym oświadczenie obywatela polskiego może dotyczyć wyłącznie wstępnych, zstępnych lub rodzeństwa tej osoby.

Brak warunków do osiedlenia się w Polsce powoduje, że konsul może wydać jedynie decyzję o zakwalifikowaniu do wydania wizy repatriacyjnej. Dopiero po przedstawieniu dowodu potwierdzającego warunki do osiedlenia się w Polsce konsul wyda wizę repatriacyjną.

Kandydatowi na repatrianta nieposiadającemu warunków do osiedlenia się w Polsce za pośrednictwem konsula, przedstawia się:

ofertę lokalu mieszkalnego i źródeł utrzymania pochodzące z ewidencji prowadzonej przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Repatriacji;
propozycję przyznania miejsca w ośrodku adaptacyjnym dla repatrianta.

Propozycje te przekazywane są w kolejności złożenia wniosków o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji. W pierwszej kolejności udostępnia się je osobom deportowanym i prześladowanym z przyczyn narodowościowych lub politycznych, których wiek i zły stan zdrowia uzasadniają szybką repatriację.

Decyzję w sprawie przyznania miejsca w ośrodku adaptacyjnym wydaje Pełnomocnik Rządu do Spraw Repatriacji.

Status członków rodziny repatrianta niemających polskiego pochodzenia

Jeżeli małżonek nie chce skorzystać z możliwości uzyskania wizy repatriacyjnej, a zamierza osiedlić się wspólnie z repatriantem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, może ubiegać się o zezwolenie na pobyt stały. Udziela lub odmawia go Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

Powyższa procedura odnosi się również do małoletniego pozostającego pod władzą rodzicielską repatrianta, gdy drugi rodzic nie zgodzi się na nabycie obywatelstwa polskiego przez dziecko. W obydwu powyższych przypadkach wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt stały dołącza się do wniosku o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji.

Ośrodki adaptacyjne dla repatriantów

Przyznanie miejsca w ośrodku adaptacyjnym dla repatriantów uznawane jest za jeden z dowodów potwierdzających zapewnienie warunków do osiedlenia się.

Decyzję w sprawie przyznania miejsca w ośrodku adaptacyjnym wydaje Pełnomocnik Rządu do Spraw Repatriacji. Decyzja wydawana jest po przedstawieniu przez konsula pisemnej zgody osób zainteresowanych na umieszczenie w ośrodku adaptacyjnym. Przy wydawaniu decyzji Pełnomocnik bierze pod uwagę czas oczekiwania na wydanie wizy krajowej w celu repatriacji.

Termin na wydanie decyzji o umieszczeniu w ośrodku wynosi 3 lata od zakwalifikowania do wydania wizy w celu repatriacji. Jeśli nie będzie wolnych miejsc w ośrodkach czas ten może ulec wydłużeniu o okres nie dłuższy niż 2 lata.

Pobyt repatrianta w ośrodku trwa do 90 dni. W przypadku, gdy repatriant nie podejmie pracy zarobkowej z przyczyn od siebie niezależnych lub nie posiada nowego miejsca zamieszkania, pobyt w ośrodku może zostać przedłużony decyzją Pełnomocnika o nie więcej niż kolejne 90 dni.

W ośrodkach adaptacyjnych repatriantom zapewnia się:

zakwaterowanie w pomieszczeniu odpowiednim dla wieku, płci i stanu zdrowia repatrianta;
całodzienne wyżywienie składające się z trzech posiłków, w tym jednego posiłku gorącego oraz napojów;
całodobowy dostęp do pomieszczeń i urządzeń umożliwiających samodzielne przygotowanie posiłku;
całodobowy dostęp do pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych;
środki czystości niezbędne do utrzymania higieny osobistej, w tym przeznaczone dla osób małoletnich;
możliwość wykonywania połączeń telefonicznych na własny koszt. W szczególnie uzasadnionych przypadkach koszty może ponieść ośrodek;
bezpłatny dostęp do Internetu;
możliwość uczestniczenia w zajęciach adaptacyjno-integracyjnych oraz w zajęciach umożliwiających poznanie historii, tradycji i zwyczajów polskich, a także w kursach języka polskiego i kursach zawodowych.

W ośrodkach adaptacyjnych dla repatriantów prowadzi się zajęcia (w języku zrozumiałym dla repatriantów) dotyczące:

systemu opieki zdrowotnej;
systemu oświaty;
bezpieczeństwa publicznego;
polityki prorodzinnej oraz pomocy socjalnej;
rynku pracy i praw pracownika;
uprawnień osób niepełnosprawnych oraz procedury uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności.

Nadzór nad ośrodkami adaptacyjnymi sprawuje Pełnomocnik Rządu do Spraw Repatriacji.

Pierwsze kroki po przybyciu repatrianta do Polski

W miejscu osiedlenia repatrianci mają obowiązek:

zarejestrować w miejscowym Urzędzie Stanu Cywilnego swoje akty stanu cywilnego (urodzenia, ślubu itp.) wraz z ich tłumaczeniem przysięgłym na język polski, chyba że osoba ubiegająca się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji, przedstawiając dowody potwierdzające posiadanie lub zapewnienie warunków osiedlenia się, zwróci się do konsula, jeszcze przed przyjazdem do Polski, z wnioskiem o sporządzenie polskiego aktu stanu cywilnego (wówczas konsul przekazuje wniosek razem z dokumentami kierownikowi urzędu stanu cywilnego wybranemu przez osobę ubiegającą się o wydanie wizy krajowej w celu repatriacji);
zgłosić się do Wydziału Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców Urzędu Wojewódzkiego właściwego dla miejsca zamieszkania, aby otrzymać od wojewody potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. Potwierdzenie jest wydawane na podstawie paszportu z wklejoną wizą w celu repatriacji oraz po przedstawieniu odpisów aktów stanu cywilnego sporządzonych w polskim Urzędzie Stanu Cywilnego;
złożyć w Urzędzie Miasta lub Gminy wniosek o wydanie dowodu osobistego, zameldować się na pobyt stały oraz wystąpić o nadanie numeru PESEL.

Pomoc dla repatriantów po przybyciu do Polski

Jednorazowa pomoc finansowa

Pełnomocnik Rządu do Spraw Repatriacji udziela repatriantowi oraz członkom jego najbliższej rodziny jednorazowej pomocy finansowej na:

pokrycie kosztów przejazdu lub przelotu oraz przewozu mienia do Rzeczypospolitej Polskiej w wysokości dwukrotnej ceny biletu kolejowego ze stacji najbliższej zamieszkaniu repatrianta do miejsca osiedlenia się w Polsce;
zagospodarowanie i bieżące utrzymanie, w wysokości dwukrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto;
pokrycie kosztów związanych z podjęciem w Polsce nauki przez małoletniego podlegającemu obowiązkowi szkolnemu w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na każde dziecko.

Pomoc na pokrycie kosztów podróży może przyznać też konsul. Dotyczy to osób, którym konsul wydał wizę repatriacyjną, a które nie posiadają wystarczających środków na pokrycie kosztów podróży do RP.

Pomoc finansowa na remont, adaptację lub wyposażenie lokalu

Starosta właściwy ze względu na miejsce osiedlenia się repatrianta udziela na jego wniosek pomocy finansowej na częściowe pokrycie kosztów związanych z remontem, adaptacją lub wyposażeniem lokalu mieszkalnego. Maksymalna wysokość pomocy to 6000 zł na repatrianta i każdego członka jego najbliższej rodziny. Kwota ta co roku podlega waloryzacji.

Repatriant może złożyć powyższy wniosek w terminie dwóch lat od dnia nabycia obywatelstwa polskiego.

Pomoc finansowa na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych

Pełnomocnik Rządu do Spraw Repatriacji udziela pomocy finansowej na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych na podstawie:

oświadczenia obywatela polskiego, będącego jego wstępnym, zstępnym lub rodzeństwem, zawierającego zobowiązanie do zapewnienia warunków do osiedlenia się przez okres nie krótszy niż 2 lata lub
decyzji Pełnomocnika w sprawie przyznania miejsca w ośrodku adaptacyjnym.

Pomocy udziela się w formie dopłaty do:

czynszu najmu lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego (nie więcej niż cena lokalu określona w umowie),
opłaty do zakwaterowania w domu studenckim (do 300 zł miesięcznie),
kosztów nabycia lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego (do 300 zł miesięcznie).

Łączna wysokość powyższej pomocy finansowej nie może przekroczyć 25 000 złotych na repatrianta oraz każdego członka jego najbliższej rodziny.

Pomocy finansowej na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych można udzielać w okresie nie dłuższym niż 10 lat od dnia przybycia repatrianta do Polski lub opuszczenia przez niego ośrodka adaptacyjnego.

Zwrot kwoty udzielonej pomocy mieszkaniowej

Repatriant zwraca kwotę udzielonej pomocy, pomniejszoną o 10% jej wysokości za każdy rok, który upłynął od jej wypłacenia, jeżeli lokal kupiony z wykorzystaniem pomocy finansowej zostanie sprzedany przed upływem 10 lat.

Repatriant nie jest zobowiązany do zwrotu kwoty udzielonej pomocy, jeżeli:

w terminie 180 dni od dnia sprzedaży nieruchomości przedstawi Pełnomocnikowi wypis aktu notarialnego potwierdzającego nabycie kolejnego lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego;
koszty nabycia kolejnego lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego nie są niższe niż podlegająca zwrotowi kwota.
Pomoc gminy w przeprowadzeniu remontu, adaptacji lub wyposażenia lokalu mieszkalnego

Gmina może udzielić repatriantowi pomocy polegającej na przeprowadzeniu remontu, adaptacji lub na wyposażeniu lokalu mieszkalnego. Na realizację tego zadania gmina otrzymuje z budżetu państwa dotację w wysokości do 6 000 zł na repatrianta i na każdego członka jego najbliższej rodziny.

Pomocy polegającej na przeprowadzeniu remontu, adaptacji lub na wyposażeniu lokalu mieszkalnego nie udziela się repatriantowi, któremu gmina zapewniła lokal mieszkalny.

Pomoc w nauce języka polskiego i adaptacji do nowych warunków życia

Repatriantowi może być udzielona pomoc przez zapewnienie uczestnictwa w bezpłatnych kursach języka polskiego i adaptacji w społeczeństwie polskim.

Kursy realizuje Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą. Kartę zgłoszeniową można pobrać ze strony internetowej.

Ponadto w ośrodkach adaptacyjnych dla repatriantów zapewnia się uczestnictwo w zajęciach adaptacyjno-integracyjnych, w zajęciach umożliwiających poznanie historii, tradycji i zwyczajów polskich, a także w kursach języka polskiego i kursach zawodowych.

Dostęp do opieki zdrowotnej w pierwszym okresie pobytu na terytorium Polski

Repatrianci mają prawo do korzystania z opieki zdrowotnej do 90 dni od dnia przekroczenia granicy RP. Po tym czasie podlegają takim samym przepisom dotyczącym opieki zdrowotnej jak wszyscy obywatele RP.

Należy pamiętać, że nieodpłatne korzystanie z powyższych świadczeń nie jest powiązane czasowo z przebywaniem w ośrodku adaptacyjnym. W szczególnych sytuacjach repatriant może przebywać w ośrodku adaptacyjnym nawet do 180 dni, nie wydłuża to jednak okresu bezpłatnego korzystania z opieki zdrowotnej.

Aktywizacja zawodowa repatriantów

Starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania repatrianta może zapewnić mu aktywizację zawodową. Może się to odbyć poprzez:

zwrot części kosztów na podnoszenie kwalifikacji zawodowych;
zwrot części kosztów poniesionych przez pracodawcę na zatrudnienie repatrianta (np. utworzenie stanowiska pracy, przeszkolenie, wynagrodzenie).

Zwrot kosztów poniesionych na aktywizację zawodową może być dokonany nie później niż 5 lat od nabycia przez repatrianta obywatelstwa polskiego i pod warunkiem, że został on zatrudniony na co najmniej 24 miesiące.

Można stosować jedną lub kilka wymienionych form aktywizacji zawodowej, jednak łączna kwota związanych z tym wydatków nie może przekroczyć dwunastokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym dzień zawarcia pierwszej umowy.

Osoba wspierająca repatrianta

Repatriantowi może zostać przydzielona osoba, która będzie wspierać jego integrację. Osoba taka może zostać przydzielona przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, na wniosek repatrianta uzasadniony jego szczególną sytuacją. Może ona wynikać z:

podeszłego wieku;
stanu zdrowia;
braku umiejętności adaptacyjnych;
niewładania językiem polskim w wystarczającym stopniu.

Pomoc osoby wspierającej polega m.in. na:

udzielaniu informacji o sposobie załatwienia spraw z zakresu opieki medycznej, szkolnictwa, pomocy socjalnej oraz zatrudnienia;
wspieraniu repatrianta w załatwianiu powyższych spraw, w szczególności w zakresie sporządzania w jego imieniu pism urzędowych;
asystowaniu repatriantowi w podeszłym wieku podczas wizyt lekarskich.

Za zgodą repatrianta, osoba wspierająca może występować do organów państwowych i organizacji o udzielenie informacji niezbędnych do udzielenia pomocy repatriantowi.

Osobę wspierająca jest przydzielana na nie dłużej niż 2 lata.

Ważne informacje